Ο αντιβρετανός

Ο ορισμός της έννοιας της επιστήμης είναι μάλλον προβληματικός.

Δειγματοληπτικά, το Λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη (Έκδοσης 1993) κάνει λόγο για πλήρη και ακριβή γνώση ορισμένων πραγμάτων και για σύνολο συστηματικών γνώσεων που αναφέρονται σε ορισμένο κύκλο φαινομένων.

To Λεξικό του Cambridge για τη γνώση που προκύπτει από τη συστηματική μελέτη της δομής και της συμπεριφοράς του φυσικού κόσμου και ειδικά δια της παρατήρησης, της μέτρησης και του πειραματισμού και για την εξέλιξη θεωριών που περιγράφουν τα αποτελέσματα αυτών των διεργασιών.

Ανεξάρτητα από την όποια ακρίβεια και πληρότητα των ανωτέρω ορισμών, αλλά και από την τρέχουσα πραγματική έννοια της επιστήμης στην καθομιλουμένη, ο επιστήμονας καθορίζεται από την εποχή του. Και με τον όρο εποχή εννοώ και το γενικό επίπεδο εξέλιξης της γνώσης, αλλά και τη δυνατότητα πρόσβασης σ' αυτήν. Γεγονός, επίσης, είναι ότι, όπως έχουν έρθει τα πράγματα, η τεχνολογία τείνει να περιορίσει τόσο τον αριθμό των επιστημόνων, όσο και την έννοια της επιστήμης καθ' αυτήν. Ουδείς αμφιβάλλει ότι σε 200 χρόνια η επιστήμη της ιατρικής θα έχει κατακτήσει άλλες γνώσεις και διαδικασίες διάγνωσης και θεραπείας: Ο επιστήμονας του σήμερα θα είναι ένας χειριστής ενός μηχανήματος του αύριο κι ένας απλός καταναλωτής του μεθαύριο. Ακόμα και οι θεωρητικές επιστήμες, αυτές δηλαδή στις οποίες εκ φύσεως η εξέλιξη της τεχνολογίες έχει το μικρότερο άμεσο αντίκτυπο, όπως η ιστορία ή η νομική, είναι θέμα χρόνου να μαθηματικοποιηθούν, αν μου επιτρέπεται ο όρος, να ανακαλυφθούν τα μοντέλα δομής και λειτουργίας τους και να γίνουν κοινή γνώση που θα διαχυθεί στις κοινωνίες, εύκολα, απλά και κατανοητά για όλους.

Αυτά, βέβαια, υπό μία προϋπόθεση: Την επιβίωση των πολιτισμών που προάγουν και παράγουν πολιτισμό, εκείνων που γεννούν τις συνθήκες επιστημονικής και οικονομικής ανάπτυξης. Όπως κάποτε της Αθήνας και της Ρώμης, αργότερα της Γαλλίας και της Βρετανίας, σήμερα των ΗΠΑ και της ΕΕ, αύριο ποιος ξέρει.

Ο όρος, όμως, "επιβίωση" είναι κρίσιμος. Επιβίωση όπως νίκη, όπως επικράτηση, όπως επέκταση, δηλαδή με πολεμικούς όρους, παρ' ό,τι, για συναισθηματικούς κυρίως λόγους, εξακολουθεί ν' αναπνέει κάπου η ελπίδα της ειρηνικής εξέλιξης των πραγμάτων, της ως εκ θαύματος επιβολής δια της πειθούς. Παρ' όλα αυτά, αν τα πράγματα εξελιχθούν και προς τη σύγκρουση, όπως αμείλικτα μας διδάσκει η ιστορία (αλλά και η σύγχρονη πραγματικότητα), οι θεωρίες και τα οράματα θα πρέπει να μετουσιωθούν σε πράξεις με φυσικές και πραγματικές συνέπειες, σε θυσίες και καταστροφές, σε βία.

Κρατάω προς το παρόν την αισιόδοξη εκδοχή, αυτή δηλαδή που ψιλοαγνοεί το 1 δισεκατομμύριο των ανθρώπων που καθημερινά αντιμετωπίζουν πρόβλημα πείνας και, ελπίζοντας χαζοχαρούμενα ότι κάπως και κάποτε θα αποκτήσουν κι αυτοί τη δυνατότητα να διαλέγουν ανάμεσα σε 30 ήδη σοκολάτας στα σούπερ-μάρκετ, μένω λίγο στο θέμα του πολέμου, κυρίως επ' αφορμή του βιβλίου του Michael Scott "From Democrats to Kings".

Από τη μια ο συγγραφέας, διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, ισχυρίζεται εδώ ότι σκοπεύει να περιγράψει τη μετάβαση από τη δημοκρατία της Αθήνας στη βασιλεία του Μ. Αλεξάνδρου, από την άλλη ελληνικές εφημερίδες, όπως το Βήμα εδώ, ισχυρίζονται ότι αποκαλεί τον Αλέξανδρο "μαμμόθρεφτο" και τους 300 του Λεωνίδα "τραμπούκους" και ότι αμφισβητεί "τις αξίες και τα επιτεύγματα της Αρχαίας Ελλάδας".

Χωρίς να έχω διαβάσει το βιβλίο και χωρίς να προτίθεμαι να το κάνω, τείνω να πάρω το μέρος του συγγραφέα. Πρώτον, επειδή στο σύνολο της κριτικής που του ασκείται από τον ελληνικό τύπο και τα διάφορα blogs αναφέρεται ότι αναδημοσιεύουν απόψεις άλλων χωρίς να έχουν διαβάσει το βιβλίο. Δεύτερον, επειδή δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι η συσχέτιση του συγγραφέα με το brand name "Cambridge" δεν παρέχει κάποια ελάχιστα εχέγγυα επιστημοσύνης και σοβαρότητας (χωρίς πάντως να υποτιμώ τον παράγοντα "δόξα και λεφτά"). Τρίτον, επειδή είναι πάντα χρήσιμες οι εμπεριστατωμένες απόπειρες αποδόμησης των ιστορικών προτύπων, ακόμη και όταν γίνονται εκ του πλαγίου ή με χιουμοριστική διάθεση. Και τέταρτον, επειδή η φράση "αξίες και επιτεύγματα της Αρχαίας Ελλάδας" είναι ενδεικτική της διάθεσης, αλλά και του επιπέδου και της κατάρτισης του συντάκτη.

Προσωπικά δεν έχω αμφιβολία ότι ο Μ. Αλέξανδρος δεν ήταν "μαμμόθρεφτο", αυτό θα ερχόταν σε αντίθεση με την κοινή λογική που λέει ότι δεν μπορεί να είναι μαμμόθρεφτο κάποιος που ξεκινάει με το στρατό του από τη Μακεδονία και φτάνει στην Ινδία κατακτώντας όποιον βρίσκει στο δρόμο του. Απλή λογική, όποιες κι αν ήταν οι συνθήκες της εποχής, ο χαρακτηρισμός αυτός δεν μπορεί παρά να είναι εκτός πραγματικότητας. Όσο για τους Σπαρτιάτες, ακόμη κι αν δεχτεί κανείς ότι στην προ Θερμοπυλών ζωή τους ήταν καθεστωτικοί τραμπούκοι, το πρότυπο της αντίστασης των λίγων απέναντι στους πολλούς, η γενναιότητα και η αδιαφορία για το σίγουρο θάνατο, παραμένει ισχυρό και διαχρονικό. Θεωρώ, έτσι, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και χρήσιμη την πληροφορία ότι ο Μ. Αλέξανδρος μπορεί και να ήταν μαμμόθρεφτο, όπως και αυτή ότι οι Σπαρτιάτες μπορεί και να ήταν και τραμπούκοι. Με βοηθά να έχω σφαιρικότερη άποψη απέναντι στα πράγματα, να μην ξεχνιέμαι και να μην επαναπαύομαι στα στερεότυπα, μου κάνει γενικά καλό, με κάνει εξυπνότερο, είτε ισχύει είτε όχι.

Δεν μου αρκεί, δηλαδή, ότι οι Έλληνες δημοσιογράφοι τη θεωρούν ανθελληνική (τι πρωτότυπο!), αυτό θα ήταν απλώς μια παρορμητική αντίδραση, μου αρκεί, όμως, ότι ανανεώνει την εμπιστοσύνη μου στον πολιτισμό της επιστήμης δια μόνης της αμφιβολίας και της συζήτησης. Το δε πρότυπο της μάχης των Θερμοπυλών το 480 π.Χ. ή της μάχης της Βρετανίας το 1940 μ.Χ., εννοείται ότι παραμένει αναλλοίωτο, όπως θα παρέμενε ακόμη κι αν ήταν μύθος.

Εν πάσει περιπτώσει και χωρίς να θέλω να παραστήσω

τον επιστήμονα περί των ενδυματολογικών παραδόσεων των απανταχού γαλαζοαίματων, παραθέτω ως αντίποινα φωτογραφία της Βασίλισσας Ελισάβετ, που αποδεικνύει ότι ουδεμία διαφορά έχει από τις θειάδες που συναντά κανείς εν αφθονία ανά την Ελλάδα. Παραθέτω επίσης τη φωτογραφία ενός γερακιού που τόλμησε να πλησιάσει τη φωλιά ενός ηρωικού σπίνου και βρήκε τον μπελά του. Ο σπίνος, πάντως, σύμφωνα με πληροφορίες, τσαμπουκαλευόταν και στα μικρότερα πουλιά της περιοχής του, πουλούσε μούρη και γενικά είχε φήμη κωλοπαιδαρά και τραμπούκου.