Κουβέντα να γίνεται

Democracy, όπως το πολίτευμα της δημοκρατίας.

Republic, όπως η χώρα με δημοκρατικό πολίτευμα.

Κι όμως, αυτά που χωρίζουν τους Δημοκρατικούς με τους Ρεπουμπλικάνους είναι πολύ πιο ουσιώδη και σημαντικά από τις διαφορές των δύο αυτών εννοιών. Σε επίπεδο πολιτικού προγράμματος, πολιτισμού, κοσμοπολιτισμού, ακόμα και αισθητικής. Συγκλίνουν σε κάποια θέματα που αφορούν την οικονομία ή την εξωτερική πολιτική, χωρίς ωστόσο να ταυτίζονται πάντα και χωρίς αυτό να τους καθιστά ίδιους. Δεδομένου δηλαδή ότι οι ΗΠΑ έχουν μέσες-άκρες τα τελευταία χρόνια σαφές μοντέλο οικονομίας και μάλιστα σχετικά επιτυχημένο, οι όποιες διαφορές πλεύσης αποφασίζονται και εφαρμόζονται από τον εκεί δικομματισμό κινούνται πάντα εντός ενός συγκεκριμένου και αδιαμφισβήτητου πλαισίου.

Σοσιαλισμός, όπως κοινωνικός έλεγχος των μέσων παραγωγής.

Καπιταλισμός, όπως ιδιωτικός έλεγχος των μέσων παραγωγής και ελεύθερη αγορά.

Στην Ελλάδα το μοντέλο που έχει επικρατήσει και εφαρμόζεται από τον εδώ δικομματισμό είναι κάτι σαν ερασιτεχνικός καπιταλισμός με ολίγη από light σοσιαλισμό, ίσα για το άρωμα. Κανένα από τα δύο μεγάλα κόμματα δεν προτείνει κάτι ριζικά διαφορετικό. Συμφωνούν πλήρως σε βασικά θέματα, όπως κρατική εποπτεία σε κοινωνικά κρίσιμους θεσμούς, όπως η παιδεία, η υγεία κ.λ.π., ελευθερία στην οικονομία και στην αγορά, ένταξη και συμμετοχή σε αντίστοιχων αντιλήψεων διακρατικές ενώσεις και οργανισμούς. Κι όμως, το μεν ΠΑΣΟΚ δηλώνει σοσιαλιστικό, η δε ΝΔ δεν δηλώνει τίποτα. Οι μόνοι δηλαδή πραγματικά συνεπείς ως προς το οικονομικοκοινωνικό τους πρόγραμμα και την ονομασία τους είναι το ΚΚΕ και οι Φιλελεύθεροι.

Δεν αμφιβάλλω ότι οι ιδέες και οι έννοιες των -ισμών εξελίσσονται και τελούν σε αμφίδρομη σχέση διαμόρφωσης με τα ιδεολογικά και κοινωνικά ρεύματα που εκφράζουν, αλλά η πλήρης αυτή αναντιστοιχία μεταξύ του φαίνεσθαι και του είναι παραμένει ενοχλητική. Ακόμα κι αν δεχτεί κανείς ότι στην πολιτική τα όρια μεταξύ ιδεολογικών χώρων οφείλουν να είναι χαλαρά και ενίοτε διαπερατά, ή ακόμα και ότι οι προσωπικές αντιλήψεις των ψηφοφόρων των μεγάλων κομμάτων δεν τα χαρακτηρίζουν αναγκαστικά, πώς να μην προβληματιστεί όταν το ιστορικό ιδεολογικό τρίπτυχο της δεξιάς, δηλαδή το πατρίς-θρησκεία-οικογένεια, απαντάται στο σύνολο σχεδόν και των αυτοπροσδιοριζόμενων ως κεντρώων και κεντροαριστερών (σίγουρα στις καθημερινές τους επιλογές και πρακτικές, αν όχι και στις απόψεις τους), ή όταν αυτό είναι απολύτως εγκαταλελειμμένο από τους θεωρητικούς της φιλελεύθερης οικονομίας; Ξανά, η συνέπεια του ΚΚΕ και των Φιλελευθέρων ξεχωρίζει. Και δεν μπαίνω στον κόπο να αναφέρω προσωπικά ή και ομαδικά παραδείγματα στους μεν και τους δε που αποδεικνύουν το αντίθετο.

Επίσης, μπαίνει παράλληλα το ερώτημα γιατί να είναι κάτι τόσο σαφώς ορισμένο, σε τι εξυπηρετεί αυτή η δύσκολη, αν όχι μάταιη, προσπάθεια λεκτικής και νοηματικής ακρίβειας στους ορισμούς, αφού τα πολιτικά ρεύματα είναι διαρκώς διαμορφούμενα και προσαρμοζόμενα τόσο στις παγκόσμιες όσο και στις τοπικές περιστάσεις. Ακόμα κι αν το ορίσουμε τώρα, τι αξία θα έχει αυτός ο ορισμός στο μέλλον;

Θα έχει. Τόσο που ακόμα κι αν δεν υπάρχει ο κατάλληλος ορισμός σήμερα, θα πρέπει να εφευρεθεί. Έστω για να εκφράσει, να εμπνεύσει, ακόμα και μόνο για να δείξει ότι υπάρχουν

άνθρωποι με στοιχειώδη πολιτική συγκρότηση και κοινωνική ευαισθησία, που τους ενδιαφέρει και μπορούν να εφευρίσκουν, να εκφράζουν και να εμπνέουν. Οι όροι "αριστερός" και "δεξιός" έχουν φτάσει σε αδιέξοδο, τουλάχιστον με την πραγματική τους έννοια.

Γιατί είναι αριστερός αυτός που εμμένει σε ένα ιδεολογικό και πολιτικό μόρφωμα του προπερασμένου αιώνα, όπως ο κομμουνιστής, και δεν είναι αυτός που προσπαθεί να διαμορφώσει νέα επαναστατικά οράματα, αντίστοιχα των σημερινών αλλά κυρίως των αυριανών συνθηκών και των αναγκών; Ποιός απ' τους δυο είναι ο επαναστάτης και ποιός ο συντηρητικός;

Ή τι σχέση έχει ο δεξιός επιχειρηματίας που επενδύει, που χάνει και κερδίζει, που φτιάχνει και καταργεί θέσεις εργασίας, που διαμορφώνει την κοινωνία στην οποία ζει, που επενδύει, που ενημερώνεται, που εκμεταλλεύεται τους εργαζομένους του και εκβιάζεται από το κράτος, που συμμετέχει πραγματικά και με κάθε τρόπο στην ελεύθερη αγορά, με τον δεξιό που κάθεται σπίτι του και νομίζει ότι όλοι τα παίρνουν, ότι όλοι θέλουν να τον ξεγελάσουν κι ότι Ελλάδα σημαίνει πολιτισμός;

Ακόμα και στην Αγγλία, το Συντηρητικό Κόμμα (που δείχνει πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα αυτοπεποίθηση και ακρίβεια στην ονομασία του) έχει ιστορικά πάρει και -κυρίως- εφαρμόσει αποφάσεις πραγματικά ριζοσπαστικές και πρωτοποριακές, τόσο που διαμόρφωσαν για πολλές δεκαετίες το κοινωνικό και οικονομικό πρόσωπο της χώρας τους. Παρομοίως και στη Γερμανία, με τους Χριστιανοδημοκράτες.

Επειδή, λοιπόν, ανατρέχοντας ξανά στον Wittgenstein, τα όρια του κόσμου μας συμπίπτουν με αυτά της γλώσσας μας και, άρα, αν επεκτείνουμε αυτά της γλώσσας μας ενδεχομένως επεκταθούν και αυτά του κόσμου μας, αλλά και επειδή οφείλουμε να μη συνδέσουμε (τουλάχιστον όχι χωρίς αίσθηση του χιούμορ) την ακρίβεια και την ειλικρίνεια του ονόματος του ΚΚΕ και των Φιλελευθέρων με την πολιτική τους πορεία και απήχηση, θα ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον να ορίσουμε τη διαφορά του "αριστερού" με τον "δεξιό", του "προοδευτικού" με τον "οπισθοδρομικό", του "επαναστάτη" με του "συντηρητικού", ώστε ο ίδιος αυτός ο ορισμός να γεννήσει και να φανερώσει κι άλλες διαφορές, άλλες πραγματικές κι άλλες εικονικές, άλλες μόνιμες κι άλλες περιστασιακές, που θα δείξουν πότε και προς τα πού συμπορευόμαστε και πότε νικά ο ισχυρότερος.

Αν όχι, αν δηλαδή αυτός ο προσδιορισμός είναι ανέφικτος, αυτό θα σημαίνει και ότι δεν υπάρχει και πραγματική διαφορά για να εκφραστεί, ο συγκερασμός που έχει επέλθει είναι βαθύς και διάχυτος, σε πολλαπλά επίπεδα και κοινωνικά και πολιτισμικά στρώματα.

Η αμερικανοποίηση της πολιτικής μας ταυτότητας θα αποδειχθεί βασιλικότερη του βασιλέως, ήτοι ευρύτερη εκείνης των Αμερικάνων, εκεί όπου το Democracy και το Republic δεν ετυμολογούνται με αγγλικές ρίζες αλλά με ευκολία μιλούν για "πευκόμηλα", "αυγόφυτα" και "αρακοβελάνιδα", που η γλώσσα είναι περισσότερο εργαλείο παρά μουσειακό έκθεμα. Δεν είμαι σίγουρος αν η χροιά της τελευταίας αυτής πρότασης είναι θετική ή αρνητική, αλλά από το δογματικό "στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα" προτιμώ το "στη γλώσσα δεν υπάρχουν αδιέξοδα", είναι πιο ελπιδοφόρο και, μάλλον, ακριβές.